රුහුණු කතරගම මහා දේවාලයේ රාජකාරි මඬුල්ල ඇතුළු කට්ටලය හා පිටකට්ටලය වශයෙන් බෙදෙන අතර එයින් පිටකට්ටලයේ ප්‍රධානියා වන්නේ බස්නායක නිලමේවරයාය. බස්නායක නිලමේ ධූරයේ පළමු නාමය “මහ බෙත්මේ” යන්න වන අතර මෙකී ධූරය පළමුවෙන්ම හොබවන ලද්දේ දුටුගැමුණු රජුගේ ඥාතිවරයකු හෙවත් මාමා කෙනෙකු වූ ගිරුවාපත්තුවේ ගොරහරදුගම භාතියතිස්ස බමුණු කුමාරයා බව කියැවේ.

මෙසේ අනාදිමත් කාළය සිට පැවත ආ මහබෙත්මේ තනතුර බ්‍රිතාන්‍ය පාලන සමයේ දී පත්කරනා ලද කමිටුවකින් බස්නායක නිලමේ යනුවෙන් වෙනස් කර, පාරම්පරික පෙළපත් වලට එම නිලයේ බලය පවරා, ඊට අදාල සුදුස්සන් පත් කරනා ලදී.

එසේ පාරම්පරිකව බස්නායක නිලමේ ධූරය දැරූ අවසාන බස්නායක නිලමේවරයා වන්නේ පුංචි බණ්ඩා උල්විට නිලමේය. එතුමන් 193 වන තෙක් එම ධූරය දැරූ අතර 1931 දී පී.බී. කටුගහ නිලමේවරයා මෙම තනතුරට පත් වන්නේ ජන්ද ක්‍රමය අනුවය.
මෙකී ඡන්ද බලයෙන් සිදු කෙරුනු බස්නායක නිලමේවරයාගේ නිල කාළ සීමාව වසර දහයක් වූ අතර 1980 දශකය වන විට එය වසර පහකට සීමා කරන ලදී.

බස්නායක නිලමේවරයාගේ රාජකාරි අතර, දේවාලය සතු චංචල – නිශ්චල දේපොළ කළමනාකරණය, මංගල්‍යය පැවැත්වීම, පෙරහැර මංගල්‍යය වල දී දෙවිහාමුදුරුවන් වැඩම කරවීම, දෙවොලට ලැබෙන පුද පඬුරු පාලනය, දේවාල අරමුදල හරහා සමාජ සත්කාරක සේවා ක්‍රියාත්මක කිරීම ආදිය ප්‍රධාන වෙයි.

වර්තමානයේ මේ භාරධූර වගකීමේ හොබවනු ලබන්නේ ඩිෂාන් ගුණසේකර බස්නායක නිලමේතුමන් වන අතර එතුමන් 2020 වර්ෂයේ සැප්තැම්බර් මස දී එම තනතුරට තේරී පත් විය. මීට පෙර එතුමන් දෙවිනුවර ශ්‍රී විෂ්ණු උත්පලවණ්ණ මහා දේවාලයේ බස්නායක නිලමේ ධූරය ද හොබවන ලදී.